Ayarlanablen bölüntülü ölçü aletleridir. Kumpaslar uzunluk ölçülerini, iç çap, dış çap,
derinlik ve kanal ölçülerini ölçmede kullanılır.
Kumpaslar cetvel ve sürgü olmak üzere iki esas parçadan meydana gelmiştir. Sabit
çene cetvelle, hareketli çene ise sürgü ile tek parça halinde yapılmıştır. Sürgü üzerinde
verniyer bölüntüsü vardır. Cetvelin bir tarafı (mm), diğer tarafı ise (") parmak bölüntülü
olarak yapılır. Kumpaslar paslanmaz çelikten yapılırlar. Şekil 1.2. Cetvellere göre ölçme
hassasiyetleri daha yüksektir. Ölçüyü dijital ve saatli olarak otamatik gösteren kumpaslarda
vardır. Resim 1.6-1.7
Metrik Ölçü Sistemine Göre Yapılan Kumpaslar
1/10 mm Verniyer Taksimatlı Kumpaslar
Bu kumpaslarda cetvel üzerindeki 9 mm’lik kısım verniyer üzerinde 10 eşit parçaya
bölünmüştür. Cetvelin üzerindeki iki çizgi aralığı 1 mm olduğuna göre sürgü üzerindeki
çizgi aralığı 9 / 10 = 0,9 mm’dir. Buna göre bu kumpasın hassasiyeti 1 – 0,9 = 0,1 mm’dir.
Bu kumpas ile ölçüm yapılırken sürgü kısmındaki her bir çizgi cetveldeki tam değerden
sonra 0,1 olarak okunur. Şekil 1.3
1 / 10 mm Veniyer Taksimatlı Kumpasların Bölüntüleri
Verniyerin ‘0’ (sıfır) çizgisi cetveldeki 7. çizgi ile çakışmıştır. Buna göre okunan ölçü
7 mm ve 8 mm arasındaki ondalık ölçüleridir. Verniyerin çakışan çizgisinin kaçıncı çizgi
olduğu tespit edilir ve ondalıklı değer okunur. Üstteki örnekte verniyer bölüntüsünün 10.
çizgisi çakıştığı için buna göre ölçülen değer: 7 mm’dir.
Verniyerin ‘0’ (Sıfır) çizgisi cetvel üzerinde 62 mm’yi geçmiştir. Verniyerin 4. çizgisi
cetvel üzerindeki herhangi bir çizgi ile tam çakışmıştır. Buna göre ölçülen değer;
62 + 0,4 = 62,4 mm’dir.
1/20 mm Verniyer Taksimatlı Kumpaslar
Bu kumpaslarda cetvel üzerindeki 19 mm’lik kısım sürgü üzerinde 20 eşit parçaya
bölünmüştür. Cetvel üzerindeki iki çizgi aralığı 1 mm olduğuna göre sürgü üzerindeki çizgi
aralığı 19 / 20 = 0,95 mm’dir. Buna göre bu kumpasın hassasiyeti 1 – 0,95 = 0,05 mm’dir.
Bu kumpas ile ölçüm yapılırken sürgü kısmındaki her bir çizgi cetveldeki tam değerden
sonra 0,05 olarak okunur. Şekil 1. 4
1 / 20 mm Verniyer Taksimatlı Kumpaslarda Ölçü Okuma
Verniyerin ‘0’ (sıfır) çizgisi cetveldeki 7. çizgiyi geçmiştir. Buna göre okunan ölçü 7
mm ve 8 mm arasındaki ondalık ölçüleridir. Verniyerin çakışan çizgisinin kaçıncı çizgi
olduğu tespit edilir ve ondalıklı değer okunur. Üstteki örnekte verniyer bölüntüsünün 10.
çizgisi çakıştığı için ölçülen değer:7 + ( 0,05 x 10 ) = 7,50 mm’dir.
Verniyerin ‘0’ (Sıfır) çizgisi cetvel üzerinde 51 mm’yi geçmiştir. Verniyerin 7. çizgisi
cetvel üzeindeki herhangi bir çizgi ile tam çakışmıştır. Buna göre okunan değer:
51 + ( 0,05 x 7) = 51,35 mm’dir.
Derinlik Kumpasları
Bu kumpaslarla kademeli kanal, delik derinlikleri ölçülür. Ölçülecek gerecin
özelliğine göre değişik çeşitleri vardır. Resim 1.7: Derinlik kumpası, Şekil 1.6 Derinlik
ölçme uyg.
Özel Kumpaslar
Değişik biçimli ve konumlu parçaların boyutlarını ölçmek veya kontrol etmek amacı
ile kullanılır.
Modül Kumpasları
Dişli çarkların diş genişliği ve diş üstü yüksekliğinin ölçülmesinde kullanılır.
Kumpasların Kullanılması, Bakımı ve Korunması
�� Ölçü hassasiyetine uygun kumpas seçilmelidir
�� Kumpas sürgüsünün cetvel üzerinde boşluksuz çalışıp çalışmadığına bakılmalıdır
�� Çeneler kapalı durumda iken sıfır çizgileri çakışır durumda ve çeneler birbirine
yapışık olmalıdır
�� Ölçüm sırasında sürgüye fazla basma kuvveti uygulanmamalıdır
�� İş parçasına önce sabit çene temas ettirilmeli, daha sonra hareketli çene sürülerek temas etmelidir
